Thorsten Renk

Lekcja 18 :: Wyjątki w mutacjach.

18.1. Tekst

18.2. Gramatyka

18.2.1. Nosowość głosek zwartych

18.2.2. Lenicja

18.2.3. Mutacja nosowa

18.2.4. Mutacja mieszana

18.2.5. Mutacja mocna

18.2.6. Mutacja płynna

18.2.7. Lista wyjątków

18.3. Słowniczek

18.4. Wyrażenia i zwroty - zaimki

18.4.1. Zaimek "wszyscy"

18.4.2. Zaimki osobowe w formie podmiotu

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

18.1. Tekst

I harch

         Nan meth hirir i harch ned uial. Sa ereb na dalath vrand a harnui. In ndaen in eneg          edain ennas min mbyth. I ’waew ring. Foen dhuir telir o ndûn. In edhil gerir athrabeth.

Eolair: I had hen barad.

Eobhan: Ammaer aen darthad.

Aragorn: Ú-ammaer. I fuin delitha hi. Im ú-dharthatha an i noll.

Ninias: Guldur si. Dan tur in edhelath beriatha ven.

Aragorn: Bertho!

         Nedh lîr edhil ah edain badar nan harch. Sa haudh dofn ’arel fen dithen. I fen sollen. Ninias belia idh raincîn a pêd bith ioer. I fen edra.

Grób

         W końcu znajdują grób w mroku. On (jest) samotny na równinie wysokiej i kamienistej.          Ciała sześciu mężczyzn tam (są) w kałużach. Wiatr (jest) zimny. Chmury ciemne          nadchodzą z zachodu. Elfy odbywają debatę.

Eolair: To miejsce przeklęte.

Eobhan: Lepiej może poczekać.

Aragorn: Nie lepiej. Noc nadchodzi teraz. Ja nie będę czekał na ciemność.

Ninias: Czarna magia (jest) tu. Ale potęga elfów ochroni nas.

Aragorn: Odważcie się!

         W szeregu elfy i ludzie idą do grobu. To kurhan niski z wejściem małym. Wejście (jest) zamknięte. Ninias wyciąga ręce jego i mówi słowa stare. Wejście się otwiera.

18.2 Gramatyka

18.2.1 Nosowość głosek zwartych

Niektóre słowa zaczynające się na d-, b- i g- wykazują pewne nieregularności podczas mutacji. Spowodowane jest to faktem, że w archaicznych formach wyrazy te wcale nie zaczynały się na głoski d-, b- i g- .

Większość słów zaczynających się na d- pochodzi od staroelfickich form również zaczynających się na D-. Mamy np. dartha- (czekać) od staroelfickiego rdzenia DAR. Takie wyrazy podczas mutacji zachowują się regularnie, to znaczy tak, jak mówiliśmy wcześniej. Są jednak inne wyrazy pochodzące od staroelfickich rdzeni zaczynających się od nosowych głosek zwartych: ND-, MB- i NG-. Z czasem te głoski przerodziły się w zwykłe d-, b- i g-, np. dagor (bitwa) od staroelfickiego rdzenia NDAK.

W formach niezmutowanych słowa z obu tych grup są nie do odróżnienia. Jeśli jednak chcemy je poddać mutacji, to słowa z drugiej grupy powracają do swych form staroelfickich z głoską nosową na początku, zatem reguły ich mutacji będą zupełnie inne. Ponieważ nie ma metody na odróżnienie tej grupy słów, należy nauczyć się ich na pamięć.

18.2.2 Lenicja

Prawdopodobnie podczas lenicji wyrazów, których formy archaiczne zaczynały się na nd- pierwsza głoska zmienia się w n-, mb- zmieni się w m- a ng- w n-, chociaż ta ostatnia zmiana zwykle nie uwidacznia się w zapisie (dalej piszemy przez ng-). Podczas zapisu tengwarem zapisujemy ten dźwięk znakiem nwalme b, nie jako 5x

dagor (bitwa) => i nagor (ta bitwa)

bâr (dom) => i mâr (ten dom)

gannel (harfa) => i ngannel (ta harfa)

18.2.3 Mutacja nosowa

Podczas mutacji nosowej wracamy do form archaicznych, tak więc d- zmieni się w nd-, b- w mb- a g- w ng-. Znów występują tu pewne nieregularności w zapisie: jeśli piszecie normalnie (nie tengwarem) to zapis i n... zmieni się w in ..., np. in gennil a nie i ngennil (te harfy).

dagor (bitwa) => an ndagor (dla bitwy)

dagor (bitwa) =>i ndeigor (te bitwy)

bâr (dom) => am mbâr (dla domu)

bâr (dom) => i mbair (te domy)

gannel (harfa) => an gannel (dla harfy)

gannel (harfa) => in gennil (te harfy)

18.2.4 Mutacja mieszana

Mutacja mieszana słów z tej grupy wygląda identycznie jak mutacja nosowa:

dagor (bitwa) => nan ndagor (do bitwy)

bâr (dom) => nan mbâr (do domu)

gannel (harfa) => nan gannel (do harfy)

18.2.5 Mutacja mocna

Mutacja mocna także powraca do staroelfickich form. Tu także należy uważać przy „nietengwarowym” zapisie: e ng... zapisujemy jako en g...:

dagor (bitwa) => e ndagor (z bitwy)

bâr (dom) => e mbâr (z domu)

gannel (harfa) => en gannel (z harfy)

To ostatnie zestawienie (z harfy) bardzo łatwo pomylić z formą dopełniacza (harfy) – należy zwracać baczną uwagę na kontekst.

18.2.6 Mutacja płynna

Wyrazy z omawianej grupy nie ulegają mutacji płynnej:

dagor (bitwa) => or dagor (nad bitwą)

bâr (dom) => or bâr (nad domem)

gannel (harfa) => or gannel (nad harfą)

18.2.7 Lista wyjątków

Słowa, których formy archaiczne zaczynały się na nd-:

daen (ciało, zwłoki) => i naen

dangen (zabity) => i nangen

dagor (bitwa) => i nagor

daug (ork-wojownik) => i naug

dam (młot) => i nam

damma- (kuć młotem) => i namma (który młotkuje ;-)

dôl (głowa) => i nôl

dolt (uchwyt) => i nolt

dûn (zachód) => i nûn

Dân (elf z Nandorów) => i Nân

dangweth (odpowiedź) => i nangweth

daer (pan młody) => i naer

dess (panna młoda) => i ness

dôr (kraj) => i nôr

dortha- (mieszkać) => i northa (który mieszka)

doll (ciemność) => i noll

Słowa, których formy archaiczne zaczynały się na mb-:

bachor (handlarz) => i machor

bach (rzecz na wymianę) => i mach

barad (skazany, przeznaczony, przeklęty) => i marad

bartha- (skazać, przeznaczyć) => i martha (który skazuje)

bast (chleb) => i mast

basgorn (bochenek) => i masgorn

band (więzienie) => i mand

baug (okrutny) => i maug

baugla- (uciskać, prześladować) => i maugla (który prześladuje)

bauglir (tyran) => i mauglir

baur (potrzeba) => i maur

bereth (uczta) => i mereth*

bâr (dom) => i mâr

both (kałuża) => i moth

bund (nos) => i mund

*mereth ma również “regularną” formę: i vereth

I wreszcie słowa, których formy archaiczne zaczynały się na ng-:

gannel (harfa) => i ngannel

ganna- (grać na harfie) => i nganna (który gra...)

garaf (wilk) => i ngaraf

gaur (wilkołak) => i ngaur

gawad (wycie) => i ngawad

golu (wiedza, mądrość) => i ngolu

golwen (mądry) => i ngolwen

goll (mądry) => i ngoll

gollor (mag, mędrzec) => i ngollor

Golodh (Noldor) => i Ngolodh

gûl (magia) => i ngûl

Golovir (Silmaril) => i Ngolovir

gûr (śmierć) => i ngûr

goroth (przerażenie) => i ngoroth

18.3  Słowniczek

18.4  Wyrażenia i zwroty - zaimki

18.4.1 Zaimek „wszyscy”

W sindarinie są dwa sposoby na wyrażenie zaimka “wszyscy”. Pierwszym jest użycie słowa pan (wszyscy), drugim jest użycie zbiorowej liczby mnogiej zakończonej na -(i)ath. Domyślamy się, ze różnica między tymi dwoma sposobami polega na tym, że zbiorowa liczba mnoga obejmuje wszystkie bez wyjątku jednostki z danej grupy. Grupa może być bardzo nieliczna:

sellath en aran (wszystkie córki króla)

lub bardzo liczna, jak

elenath (wszystkie gwiazdy nieba)

Prawdopodobnie używając zbiorowej liczby mnogiej mówimy „wszyscy bez wyjątku”: Zatem wyrażenia takie jak

Lassath dhanner. (Wszystkie liście spadły.)

Mellonath nin awarthanner. (Wszyscy przyjaciele mnie opuścili.)

brzmią smutno i beznadziejnie. Wynikałoby z tego, że słowo pan oznacza coś w stylu “wszyscy tutaj”. Na przykład elf wędrujący jesienią po górskim lesie wie, że w dolinach liście są jeszcze zielone, ale moze powiedzieć:

Laiss bain danner. (Wszystkie liście spadły.)

Chodzi mu wtedy o to, że tu gdzie jest wszystkie już spadły, ale wie, że nie są to wszystkie liście na świecie. Potwierdzenie znajdziemy w liście Aragorna do Sama. Zaprasza on „wszystkich swych przyjaciół” używając słowa pan. Chyba nawet królowi byłoby ciężko zaprosić na raz wszystkich bez wyjątku swoich przyjaciół – Aragorn zaprasza wszystkich przyjaciół z Shire.

18.4.2 Zaimki osobowe w formie podmiotu

Zwykle nie używamy w zdaniu pełnych form zaimków osobowych, zastępując je końcówką przy czasowniku. Jeśli jednak użyjemy pełnej formy zaimka podkreślamy jego znaczenie (i wtedy nie dostawiamy już końcówki do czasownika).

Typową sytuacją, w jakiej używamy pełnych form zaimkowych jest skontrastowanie z kimś innym:

Pelich reviad na Imladris. Im dhartha. (Możesz iść do Rivendell. Ja zostaję.)

Jeśli tłumaczycie takie zdanie z sindarinu, możecie ująć to jako “a ja”, “ale ja”, “a właśnie że ja”.

Anírach maethad, im ú-aníra. (Chcesz walczyć, ale ja nie chcę.)

Czasami zaimek w pełnej formie używany jest do podkreślenia osobistego zaangażowania:

Im Narvi hain echant. (To ja, Narvi, je zrobiłem.)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 15 :: lekcja 16 :: lekcja 17 :: lekcja 18 ::

:: lekcja 19 :: lekcja 20 :: lekcja 21 :: lekcja 22 ::